ब्रेन रॉट: डिजिटल युगातील एक मोठा धोका

Brain Rot

ब्रेन रॉट हा २०२४ वर्षाचा ऑक्सफर्ड वर्ड ऑफ दि इयर म्हणून घोषित करण्यात आला, या लेखात आपण ब्रेन रॉट या वर्ड ऑफ दि इयर या शब्दा बद्दल जाणून घेणार आहोत. आजच्या या डीजीटल युगात, आपण सर्वच ऑनलाईन माहितीचा वापर करत आहोत. सोशल मिडिया, वेबसाईट, आणि इतर ऑनलाईन माध्यमांवरून आपण असंख्य प्रकारची माहिती पाहतो, वाचतो, तासंतास रील्स बघत बसतो. आणि या सर्व आपण पाहत असलेल्या माहिती मध्ये खूप कमी अशी माहिती असते जी आपल्या उपयोगाची असते आणि इतर माहिती खुप कमी दर्जाची आणि चुकीची असते किंवा आपला वेळ वाया घालवणारी असते.

ब्रेन रॉट म्हणजे नक्की काय ?

      ब्रेन रॉट हा एक अनौपचारिक शब्द आहे, जो याचा अर्थ दर्शवतो कि आपण जेंव्हा कमी दर्जाची माहिती मोबाईलवर पाहतो, वाचतो किंवा तासंतास रील्स स्क्रोल करणे टीव्ही वरील अर्थ हीन बातम्या पाहणे यामुळे आपल्या मेंदूला नुकसान होते. यामुळे आपल्या विचार करण्याच्या क्षमतेवर परिणाम होत.

ब्रेन रॉट शब्दाचा इतिहास –

      ब्रेन रॉट हा शब्द आजकाल सोशल मिडीयाच्या अतिवापरामुळे होणाऱ्या मानसिक आणि बौद्धिक नुकसानाला सूचित करण्यासाठी हा शब्द वापरला जातो. पण हा शब्द नवीन नाही. या शब्दचा वापर पहिल्यांदा १८५४ मध्ये हेन्री डेव्हिड थोरो यांनी आपल्या “वॉल्डन” या पुस्तकात केला होता. त्यांनी या शब्दाचा वापर मानसिक आणि बौद्धिक प्रयत्नांमध्ये सामान्य घट होण्यासाठी केला होता. त्यांच्या काळात, हा शब्द अधिक व्यापक अर्थ घेऊन होता आणि तो आजच्या अर्थापेक्षा थोडा वेगळा होता.

      आधुनिक वापरामध्ये आजकाल हा शब्द विशेषतः सोशल मिडिया आणि मोबाईलच्या अतिवापराशी संबधित आहे. जेंव्हा आपण तासंतास निरर्थक विडीओ पाहतो, स्क्रोल करत राहतो, एकसारख्या आणि कमी कालावधीच्या विडीओ बघत राहतो, तेंव्हा आपला मेंदू विचार करण्याची क्षमता गमावू लागतो. आजच्या काळात सोशल मिडिया आपल्या जीवनाचा एक महत्वाचा भाग बनला आहे. परंतु त्याचा अतिवापर आपल्या मानसिक आरोग्याला धोकादायक ठरत आहे. ज्या गोष्टी करायच्या असतात, त्या विसरल्यासारख्या होतात, सोशल मिडीयावरील निरर्थक विडीओ, फेक न्यूज, आणि सतत बदलणारी माहिती आपल्या मेंदूला गोंधळात टाकते आणि आपली निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होते, यालाच ब्रेन रॉट म्हणतात.

ब्रेन रॉट धोकादायक का आहे ?

१) निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होते – निर्णय घेण्याची क्षमता कमी होण्याची काही करणे आहेत ती आपण खाली बघुयात

·        माहितीचा भडीमार – सोशल मिडीयाच्या आणि इंटरनेट च्या माध्यमातून आपल्यावर सतत नवीन माहितीचा भडीमार होत असतो. यामुळे आपल्या मेंदूला कोणती माहिती महत्वाची आणि कोणती महत्वाची नाही हे ओळखण्यासा अडचणी येतात.

·        ध्यान केंद्रित करण्याची क्षमता कमी होते – युट्युब आणि इंन्सटाग्राम वरील कमी कालावधीच्या विडीओ आणि रील्स पाहून आपल्या मेंदूला एका जागेवर लक्ष केंद्रित करण्याची सवय कमी होते. त्यानुळे आपण एखाद्या गोष्टीवर जास्त वेळ ध्यान केंद्रित करू शकत नाही.

·        विश्लेषण करण्याची क्षमता कमी होते – एकाच प्रकारच्या गोष्टीची माहिती आपल्याला अनेक ठिकाणावरून वेगवेगळ्या प्रकारे मिळाल्यावर आपल्या मेंदूला त्या माहितीचे विश्लेषण करणे कठीण जाते. त्यामुळे आपण फक्त वरवरची माहिती पाहतो आणि त्यावरून निर्णय घ्रतो.

·        भावनिक निर्णय – आपण सत्य माहिती ऐवजी आपण भावनिक होऊन निर्णय घेतो. आपल्याला कोणता निर्णय योग्य आहे हे समजत नाही.

२) सत्य आणि असत्य यातील फरक ओळखणे कठीण होते –

·         माहितीचा भडीमार आजकाल आपल्या मेंदूवर सतत नवनवीन माहितीचा भडीमार होत असतो. यामुळे आपल्या मेंदूला योग्य माहिती कोणती हे ओळखण्यास अडचण येते, या मुळे अनेकदा आपला मेंदू चुकीच्या माहितीला सत्य समजू लागतो.

·         स्रोताची विश्वासार्हता – अनेक वेळा सोशल मिडीयावर चुकीची माहिती पसरवली जाते, आणि आपण त्या माहितीची सत्यता न पडताळताच आपण ती माहिती सत्य मानून पुढे पाठवतो. आणि आपण अशी माहिती शोधण्याचा प्रयत्न करतो कि जी आपल्या पूर्वग्रहाला बळकटी देईल, यामुळे सत्य माहिती कडे दुर्लक्ष होते.

·         फेक न्युज – सोशल मिडीयावर फेक न्युज चा प्रसार खूप वेगाने होतो. ही फेक न्युज खूपच वास्तविक वाटू शकते आणि आपण सत्य मानून घ्रतो.

३) मानसिक स्वास्थ्यावर परिणाम –

·         तणाव आणि चिंता – सततच्या अपडेट, लाईक्स, आणि कमेंट्स ची अपेक्षा असणे तणाव आणि चिंता वाढवू शकते.

·         एकटेपणा – सोशल मिडीयावर असंख्य मित्र असूनही, खरोखरच्या नातेसंबंधाची कमतरता जाणवू शकते.

·         नैराश्य – सोशल मिडीयावरील लोकांचे परिपूर्ण जीवन, सुंदर फोटो पाहून लोकांना असुरक्षित वाटते आणि त्यतून नैराश्य येते.

·         निंदा – निद्रानाश – आत्महत्या – या तिन्ही गोष्टी एकमेकाशी संबधित आहेत सोशल मिडीयावरील ट्रोलिंग आणि निंदा ही एक सामान्य गोष्ट बनली आहे, जी मानसिक स्वास्थ्याला खूप हानिकारक आहे. निद्रानाश संबंधी रात्री उशीर पर्यंत मोबाईल चा वापर केला तर झोपेच्या चक्रात बदल होऊ शकतो. काही अभ्य्साकांच्या मतानुसार सोशल मिडीयावरील ट्रोलिंग मुळे लोक आत्महत्या करण्यास ही प्रवृत्त होतात.

ब्रेन रॉट टाळण्यासाठी उपयोजना – ब्रेन रॉट टाळण्यासाठी आपण अनेक उपययोजना करू शकतो. सोशल मिडीयाचा अतिवापर आणि निरर्थक माहितीच्या संपर्कात येणे हे ब्रेन रॉट चे मुख्य कारण आहे. त्यामुळे यावर नियंत्रण ठेवणे गरजेचे आहे. खालील उपायांच्या अंमलबजावणी करून आपण ब्रेन रॉट पासून वाचू शकतो.

·         डिजिटल डिटॉक्स म्हणजे वेळोवेळी डिजिटल डिव्हाईस (स्मार्टफोन, हेडफोन, स्मार्टवॉच टॅब्लेट) पासून स्वतःला दूर ठेवा.

·         नियमित व्ययाम किंवा कोणतीही शारीरिक क्रिया मानसिक आरोग्य सुधारू शकते.

·         नियमित आणि पुरेशी झोप घेतल्यास मानसिक आरोग्य राखण्यास मदत होते.

·         पुस्तके वाचून आपण आपल्या मेंदूला सकारात्मक माहिती देऊ शकतो.

·         नवीन कौशल्य शिकून आपल्या मेंदूला सक्रीय ठेवू शकतो.

·         मित्रांसोबत, परिवारासोबत वेळ घालवून आपल्या मानसिक आरोग्याची काळजी घेऊ शकतो.

·         सोशल मिडीयाच वापर दिवसातून काही विशिष्ट वेळेपुरता मर्यादित ठेवा

·         नकारात्मक आणि हिंसक गोष्टी पाहण्यापासून स्वतःचा बचाव करावा.

·         इतर लोकांच्या जीवनाशी आपली तुलना करणे बंद करावे.

·         सोशल मिडिया ऐवजी वास्तविक जीवनातील नातेसंबंधावर लक्ष केंद्रित करावे.

   ब्रेन रॉट टाळण्यासाठी सर्वात महत्वाचे म्हणजे आपल्याला आपल्या मानसिक आरोग्याची काळजी घेणे आवश्यक आहे. जर तुम्हाला वाटत असेल कि तुम्हाला मानसिक आरोग्याची समस्या आहे, तर कृपया मदत मागण्यास संकोच करू नका. तुमचे मानसिक आरोग्य तुमच्या हातात आहे, त्याची काळजी घ्या.